Na przestrzeni dziejów wyraźnie widoczne jest bezustanne poszukiwanie idealnego środka płatniczego. Skóry zwierząt, muszle, cenne sukna, żywność, kamienie i metale szlachetne, wreszcie waluty papierowe – ewolucja pieniądza rozpoczęła się tysiące lat temu i wciąż trwa. W tej publikacji przybliżamy historię i ewolucję pieniądza i systemu pieniężnego, skupiając się na roli, jaką w tej historii odegrały waluty fiat oraz złoto i srebro – środki wymiany towarów przez tysiące lat, a współcześnie istotne aktywa inwestycyjne w postaci monet bulionowych i sztabek kruszcu.
Spis treści:
Barter i pieniądz towarowy początkiem historii pieniądza
Metale szlachetne i ich rola w historii pieniądza
Kiedy wybito pierwszą oficjalną walutę?
Kto wprowadził pierwsze papierowe pieniądze?
Jak rozwój technologii wpłynął na ewolucję pieniądza?
Krótka analiza zalet i wad pieniądza metalowego, papierowego i cyfrowego
Złoto inwestycyjne i inne możliwości pomnażania oszczędności dzięki metalom szlachetnym
Czym są pieniądze ?
By wprowadzić czytelnika w temat, najpierw zagłębimy się w definicję „pieniądza” i rozróżnienie czym jest waluta, a czym pieniądz, gdyż te terminy są często używane zamiennie. Kilka teorii sugeruje jednak, że nie są one tożsame. Zgodnie z niektórymi teoriami, pieniądz jest z natury pojęciem niematerialnym, waluta zaś fizyczną lub namacalną manifestacją niematerialnej koncepcji pieniądza. Zgodnie z tą teorią, pieniędzy nie można dotknąć ani powąchać, walutę – tak. Waluta to moneta, banknot, przedmiot lub fizyczna reprezentacja, która jest prezentowana w formie pieniądza. Podstawową formą pieniądza są liczby, podczas gdy podstawową formą waluty są papierowe banknoty, monety lub plastikowe karty, takie jak karty kredytowe lub debetowe. Pieniądze umożliwiają ludziom pośredni handel towarami i usługami. Pomagają w komunikowaniu cen towarów i zapewniają jednostkom sposób na przechowywanie ich bogactwa. Są cenne jako jednostka rozliczeniowa – społecznie akceptowany standard, według którego rzeczy są wyceniane i za pomocą którego akceptowane są płatności. Zarówno użycie, jak i forma pieniądza ewoluowały na przestrzeni dziejów.
Barter i pieniądz towarowy początkiem historii pieniądza
Zalążkiem, który zaowocował wynalezieniem pieniądza i rozwojem światowej gospodarki była bezpośrednia wymiana towarów. Barter powszechny był już kilka tysięcy lat p.n.e. Międzysąsiedzka wymiana towarów początkowo wynikała z podstawowych potrzeb człowieka, jednak barter szybko okazał się kłopotliwy – znalezienie odpowiedniego kontrahenta nie było łatwe, trudność powodował także właściwy dobór towarów o podobnej sobie wartości. Na przykład rolnik mógł wymienić buszel pszenicy na parę butów od szewca.
Jednak takie ustalenia wymagają czasu. Jeśli wymieniasz siekierę w ramach umowy, w której druga strona ma zabić mamuta włochatego, musisz znaleźć kogoś, kto uważa, że narzędzie jest uczciwą wymianą za konieczność stawienia czoła 12-metrowym kłom mamuta. Jeśli to nie zadziała, będziesz musiał zmienić umowę, aż ktoś zgodzi się na warunki.
Wyraźnie utrudnione było również oszczędzanie kapitału, gdyż pierwotnie towary barterowe były trudne w przechowywaniu, np. ze względu na szybkość ulegania zepsuciu oraz wymóg dużej powierzchni magazynowej.
Poszukiwanie przedmiotu, który rozwiązałby problemy wynikające z barteru zaowocowało wprowadzeniem do obiegu gospodarczego pieniądza towarowego, tzw. płacideł. W porównaniu do wcześniejszej formy handlu, miał on tę przewagę, że symbolizował wartość samą w sobie, był łatwo podzielny i łatwiej przechowywany, a tym samym umożliwiał pewną formę oszczędzania. Rolę płacideł najczęściej pełniły zboża i inne ziarna, a także narzędzia z brązu i metalowe pręty, skóry zwierzęce czy np. sól.
Metale szlachetne i ich rola w historii pieniądza
Niestety część płacideł była trudna w magazynowaniu i co gorsze, w transporcie. Dlatego rozwój handlu zmusił niejako kupców do zmiany środka płatniczego na sprawniejszy w obrocie. Stąd też zaczęto w tym celu wykorzystywać metale, takie jak złoto, srebro, miedź oraz brąz czy żelazo. Handlarzom znacznie łatwiej było płacić stosunkowo niewielkich rozmiarów kruszcem, szczególnie za kosztowne towary. W roli pieniądza występowały głównie metale szlachetne, tj. złoto i srebro, które przybierały małe formy zbliżone kształtem do monety. Według archeologów z Państwowego Uniwersytetu w Zhengzhou (Chiny), najstarsze na świecie znane miejsca bicia monet (mennicy) znajduje się w Guanzhuang w prowincji Henan, które wybijało prymitywne formy monety już około 640 roku p.n.e.!
Kiedy wybito pierwszą oficjalną walutę?
Tymczasem dalej na zachód w tej samej epoce, tj. w 600 r. p.n.e., ewolucja pieniądza i systemu pieniężnego doprowadziła do wynalezienia metalowej monety w Lidii, za panowania Alyattesa i jego syna, Krezusa. Na polecenie władcy rzemieślnicy wybili bryłkę z symbolami, którą uważa się za pierwszą oficjalną walutę, tzw. stater lidyjski. Monety były wykonane z elektrum, mieszanki srebra i złota, która występuje naturalnie, a monety były stemplowane obrazami, które działały jako nominały. Waluta Lidii pomogła krajowi rozwinąć zarówno wewnętrzny, jak i zewnętrzny system handlu, czyniąc go jednym z najbogatszych imperiów w Azji Mniejszej. Dziś, gdy ktoś mówi „bogaty jak Krezus”, ma na myśli ostatniego lidyjskiego króla, który wybił pierwszą złotą monetę – dowód ewolucji form pieniądza.
Kto wprowadził pierwsze papierowe pieniądze?
W 1260 r. n.e. chińska dynastia Yuan przeszła od monet do pieniądza papierowego – banknotów. Na początku banknoty były bonami skarbowymi, które w razie potrzeby wymieniano na monety kruszcowe, ale z czasem ewoluowały w “pełnokrwiste” pieniądze, ze swoimi nominałami i starannym wykonaniem. Ciekawostka: w miejscu, w którym współczesne amerykańskie banknoty mówią: „In God We Trust”, chiński napis w tamtym czasie ostrzegał: „Ci, którzy fałszują, zostaną ścięci”.
W Europie kolonialne przejęcia terytoriów zapewniły nowe źródła metali szlachetnych i umożliwiły europejskim narodom bicie większej ilości monet, z coraz bardziej wykwintnymi wzorami, prowadząc do kolejnych ewolucji form pieniądza metalowego, jednak w ślad za Chinami od późnego średniowiecza stosowano weksle, poprzednik banknotu (słowo „banknot” pochodzi od włoskiego słowa banka lub łacińskiego bankus, oznaczającego ‘stół, ławę do wymiany pieniędzy’).
Jaka była forma pieniądza?
Monety ze szlachetnych kruszców miały niewielkie rozmiary i były trwałe, co w porównaniu do pieniądza towarowego stanowiło silne atuty. Problemem okazało się postrzeganie istoty wartości pieniądza. Istniały dwie frakcje: jedni uważali, że wartość monety stanowi cena i gramatura kruszcu, z którego została wykonana, inni z kolei obstawali przy wartości nominalnej, co dawało pole do licznych manipulacji. Czysty pieniądz kruszcowy dość szybko uległ więc zepsuciu poprzez obniżanie w monetach zawartości metali szlachetnych przez emitentów. To z kolei otworzyło nowe możliwości fałszerzom i obniżało zaufanie do wartości pieniądza. Czyste złote i srebrne monety powoli znikały z obiegu, by zastąpić je mógł kolejny etap ewolucji form pieniądza – banknot.
Papierowe pieniądze, czyli pieniądze fiducjarne, były wygodne w użytkowaniu i znacząco minimalizowały ryzyko rabunku podczas długich podróży handlowych. Niestety trudno było utrzymać ich wystarczającą ilość w obiegu, by nie traciły na wartości. Poza tym nadal były to pieniądze wymienialne na szlachetne kruszce.
Czym jest pieniądz fiat?
Pieniądz fiat to emitowana przez rząd waluta, która nie jest zabezpieczona fizycznym towarem, takim jak złoto lub srebro, ale raczej przez rząd, który ją wyemitował. Wartość pieniądza fiducjarnego wynika z relacji między podażą a popytem oraz stabilności rządu emitującego, a nie z wartości towaru, który go zabezpiecza. Większość współczesnych walut papierowych to waluty fiducjarne, w tym dolar amerykański, euro i inne główne waluty światowe.
Jak działanie banków centralnych wpłynęło na przejście od pieniądza metalowego do papierowego?
Banki centralne odegrały kluczową rolę w ewolucji pieniądza i systemu pieniężnego, zarządzając procesem wycofywania metali szlachetnych jako bezpośredniego środka płatniczego i wprowadzając banknoty (patrz Wielka Recesja w USA, rok 1933). Z czasem zyskały one monopol na emisję pieniądza, co pozwoliło na wprowadzenie walut fiducjarnych, opartych wyłącznie na zaufaniu do państwa. Dzięki regulacjom i polityce monetarnej, banki centralne stabilizują wartość pieniądza, kontrolują inflację i wpływają na całą gospodarkę.
Jak rozwój technologii wpłynął na ewolucję pieniądza?
Ogromny postęp technologiczny kolejnych stuleci to niezwykły i fascynujący przykład, jak rozwijała się ewolucja pieniądza – drukowanie banknotów z zabezpieczeniami przed fałszerstwami, stworzenie zaawansowanych form środków płatniczych jak pieniądz wirtualny/bezgotówkowy, którym posługujemy się w momencie realizacji płatności za pomocą postaci kart debetowych i kredytowych, a także wypłacając gotówkę w bankomacie lub też płacąc kartą w punktach handlowo usługowych, po elektroniczne przelewy, płatności wykonywane smartfonem lub smartwatchem, kolejne cyfrowe formy płatności, takie jak kryptowaluty i waluty cyfrowe banków centralnych, oferujące jeszcze większą szybkość i wygodę, (choć wzbudzające też wątpliwości o kontroli instytucji nad przepływem pieniędzmi obywateli) – błyskawiczna ewolucja pieniądza odzwierciedla ogromny postęp technologiczny XX i XXI wieku.
Krótka analiza zalet i wad pieniądza metalowego, papierowego i cyfrowego
Pieniądz Metalowy: Zaletą jest jego trwałość i uniwersalna wartość. Wadą – ciężar i trudności w przechowywaniu oraz transporcie dużych ilości sztabek i monet.
Pieniądz Papierowy: Jest lżejszy i łatwiejszy w obiegu niż metale szlachetne. Jego główną wadą jest podatność na fałszerstwa oraz inflację.
Pieniądz Cyfrowy: Oferuje największą wygodę transakcji i szybkość przepływu środków. Problemy związane z bezpieczeństwem danych, cyberataki i pełną kontrolę rządu i innych instytucji wobec transakcji obywateli stanowią jednak poważne wyzwania i generują wątpliwości wobec pogwałcenia prywatności.
Złoto inwestycyjne i inne możliwości pomnażania oszczędności dzięki metalom szlachetnym
Ewolucja pieniądza od barteru, po metale szlachetne, przez papierowe banknoty, po formy cyfrowe to fascynująca historia adaptacji ludzkości do zmieniających się warunków ekonomicznych i technologicznych. Każda z form pieniądza ma swoje zalety i wady, a przyszłość systemu pieniężnego z pewnością będzie równie interesująca, co jego przeszłość.
Choć metale szlachetne zostały wyparte z roli głównego środka płatniczego, to nadal pełnią rolę ochronną dla kapitału – wiele państw świata lokuje swoje rezerwy kapitałowe w złocie – przede wszystkim w postaci monet bulionowych i sztabek, Na szczęście opcja nie jest zarezerwowana jedynie dla instytucji państwowych, także osoby prywatne mogą swoje oszczędności ulokować w złoto inwestycyjne. Dlaczego warto? Historycznie kruszec jest sprawdzoną formą oszczędzania, jego kurs jest stabilny i odporny na inflację.
Zainteresowanych tą bezpieczną formą inwestowania zapraszamy na stronę Mennicy https://79element.pl/sztabki-zlota/, gdzie można nabyć tylko złoto w sztabkach i w postaci złotych monet bulionowych.