Po śmierci króla Jana III Sobieskiego tron Rzeczypospolitej przeszedł we władanie saskiej dynastii Wettynów (1697-1763) – Augusta II i Augusta III. W dziejach polskiego mennictwa czas ten charakteryzuje się zastojem reformacyjnym. Wyłączone z dotychczasowej działalności zostały krajowe mennice, a całą produkcję monet przeniesiono m.in. do Drezna i Lipska. Sascy elektorzy podkreślali królewski awans odpowiednią tytulaturą na numizmatach, przede wszystkim dynastycznych. Co prawda bito również polskie pieniądze, jednak bez zgody sejmu, co pogłębiało recesję gospodarczą kraju.
Mennictwo czasów saskich
August II Wettyn (król Polski w latach 1709–1733)
Choć nowo mianowany elektor saski August II, zwany Mocnym (jego przydomek związany jest z nieprzeciętną siłą władcy, dzięki której potrafił podobno zginać podkowy gołymi rękoma) rozpoczynał rządy z wielkim projektem reformy – w swoim memoriale „Jak Polskę przekształcić w kraj kwitnący i cieszący się szacunkiem u sąsiadów” przedstawił aktywny plan działania na najbliższe lata rządzenia – jego poddani odnosili się do króla bardzo niechętnie, nie godząc się na zmiany, które w efekcie umocnić miały jedynie interesy dynastyczne, zapewniając Wettynom czołową pozycję w środkowowschodniej Europie: sascy królowie Polski próbowali przeprowadzić zmiany ustrojowe w Rzeczypospolitej, dążąc do ustanowienia w kraju monarchii dziedzicznej, ściślejszego związania Rzeczypospolitej z Saksonią oraz zastąpienia unii personalnej unią realną.
W tych okolicznościach sprawy fiskalne schodziły na dalszy plan. A te nie przedstawiały się dobrze.
Zamieszanie na rynku menniczym
Na rynku wciąż królowały niesławne miedziane boratynki i tymfy (niepełnowartościowe złotówki), orty i szóstaki oraz mnóstwo obcych monet zdawkowych (austriackich, francuskich, pruskich i rosyjskich). Choć w obiegu sporadycznie napotkać można było srebrne talary i złote dukaty, to cena, którą trzeba była za nie płacić w szelągach była coraz większa, a to znacząco sprzyjało spekulacjom. Mennictwo czasów saskich obfituje więc w różnorodność nominałów: w monetach złotych były podwójne i pojedyncze dukaty, półdukaty i ćwierćdukaty. Ze srebra bito talary, półtalary, ćwierćtalary, guldeny (2/3 talara), dwuzłotówki, tymfy, dwugrosze, grosze, półgrosze, ternary i halerze. Do tego dochodziły monety miedziane, czyli szelągi.
Ciekawostki:
Wśród historyków panuje przekonanie, że na niedobór dobrego pieniądza na rynku mogła mieć wpływ panująca wśród szlachty moda, według której ówczesnym must have była srebrna zastawa stołowa. Doskonałym źródłem kruszcu okazały się monety, które przerabiano na naczynia.
Augustowi Mocnemu zawdzięczamy ustanowienie pierwszego polskiego odznaczenia – Orderu Orła Białego.
August III (król Polski w latach 1733–1763)
Trzydziestoletnie panowanie Augusta III charakteryzowało się pogłębiającym upadkiem Rzeczpospolitej na arenie międzynarodowej. Nieroztropny król wydawał fortunę na zabawy i polowania, podczas gdy królewskie skarbce świeciły pustkami. By sprostać żądaniom króla, pierwszy minister w jego rządzie zdecydował o uruchomieniu mennic, pomimo tego, że monarchowie sascy zaprzysięgali „Pacta conventa”, a te stwierdzały jasno, że król nie może bić monety bez zgody sejmu.
Emisje monet bez zgody sejmu
Nie bacząc na brak zgody sejmowej w 1749 r. rozpoczęto emisję polskiej monety w Saksonii, a konkretniej miedzianego szeląga. Puszczone w obieg zostały niemal od razu przechwycone przez ludność cierpiącą na niedobór monety. Zachęcony „sukcesem” król rozpoczął masową ich produkcję, wzbogaconą o emisję groszy miedzianych. Według historyków, w samym tylko 1753 r. wyprodukowano 25 mln nielegalnych szelągów! Jak to było do przewidzenia, nielegalna działalność króla uderzała przede wszystkim w najuboższe warstwy społeczeństwa, postępowała też dewaluacja monety, gdy rosła jej ilość w obiegu. Oprócz szelągów i groszy bito również bezprawnie złote i srebrne numizmaty o wątpliwej zawartości kruszcu.
Anarchia pieniężna czasów saskich nie tylko pogłębiła zapaść gospodarczą kraju, ale spowodowała także rozjuszoną falę rozruchów chłopskich. Potrzeba reformy monetarnej była coraz bardziej nagląca. Zadania tego podejmie się ostatni król Polski – Stanisław August Poniatowski.
Skup starych banknotów
Jeśli posiadasz stare monety lub banknoty, zapraszamy Cię do odwiedzin skupu Staragotówka, gdzie bezpłatnie wycenimy Twoje numizmaty. Zajmujemy się też skupem banknotów zniszczonych oraz wymianą walut wycofanych z obiegu – m.in. funtów, dolarów i euro. Odwiedź stronę i umów się na wizytę!