Po śmierci Augusta III Wettyna rozpoczęła się w Polsce nowa epoka – na tron szlachta wybrała stolnika litewskiego, Stanisława Augusta Poniatowskiego, który był ostatnim władcą Rzeczypospolitej Obojga Narodów oraz ostatnim królem Polski, a także jednym z głównych autorów Konstytucji 3 maja. Po wstąpieniu na tron Poniatowski zdecydowany był przeprowadzić niezbędne reformy do poprawy sytuacji polityczno-gospodarczej pogrążonego w anarchii kraju, w szczególności reformy pieniężne, które po 60-letnim władaniu dynastii Sasów desperacko potrzebowały zmian.

 

Stanisław August Poniatowski – Król epoki Oświecenia  (1764–1795) 

Chaos monetarny, jaki panował w królestwie był ogromny – w obiegu krążyły miliony nielegalnie wybitych monet pruskich Augusta III, bezwartościowe fałszywki króla pruskiego Fryderyka II (podrabiane monety ze stemplem Augusta III) oraz liczne monety obce. Stanisław August wiedział, jak ważny jest dobry pieniądz dla gospodarki kraju i w pacta conventa obiecał zreformować polski system monetarny i wprowadzić nową, dobrą monetę.

Ostatnia w historii Rzeczypospolitej Obojga Narodów reforma monetarna 

W roku objęcia przez Poniatowskiego tronu Polski odbył się sejm konwokacyjny, który zobligował Stanisława Augusta do uruchomienia produkcji menniczej i ustanowienia kontroli nad nią; ponowne uruchomienie mennic zaowocowało powołaniem przez króla Komisji Menniczej w 1765 roku, na czele której stanął kanclerz wielki koronny Andrzej Zamoyski. Głównym zadaniem Komisji było zorganizowanie pracy mennic, wprowadzenie do obiegu nowego, dobrego pieniądza oraz wycofanie z rynku monety szelężnej, fałszywej i obcej.

Do wykonania zadania założono i zobligowano Mennicę Warszawska, poprzedniczkę Mennicy Państwowej. Głównym medalierem królewskim i medalierem Mennicy Warszawskiej został Jan Filip Holzhaeusser, drezdeński artysta.

 

Nowa stopa mennicza po regulacjach przedstawiała się następująco:

– wyznacznikiem dla złota stał się dukat holenderski, natomiast jednostką wagową była grzywna kolońska (233,812 g), z której należało wyprodukować 67 dukatów próby 983/1000. Jeden dukat był wart 16 i ¾ złotego (wcześniej 18 złp),

– wyznacznikiem dla srebrnych monet był talar, jednak nowością było jego połączenie ze złotym. Nowy 1 talar równał się 8 złotych lub 32 grosze srebrne lub 240 groszy miedzianych, co oznaczało, że złotówkę dzielono na 4 grosze srebrne lub 30 miedzianych (wcześniej jedna złotówka odpowiadała 30 groszom srebrnym, przelicznik ten nie został generalnie zaburzony, jedynie srebrną monetę złotową przeliczano teraz na miedziane grosze.

– wprowadzono rozbudowy system monet miedzianych: trojaki, grosze, półgrosze i szelągi. 

Kompletny system monetarny koronny obejmował monety złote (dukaty), srebrne (talary, półtalary, 8 groszy/dwuzłotówka, 4 grosze/złotówka, 2 grosze/półzłotek, 1 grosz/ćwierćzłotek) i miedziane (3 grosze/trojak, 1 grosz, ½ grosza/półgrosz, 1/3 grosza/szeląg).

 

Po raz pierwszy od dziesięcioleci, w 1766 r., w Rzeczypospolitej ruszyła produkcja nowej monety polskiej, która przez znawców numizmatyki zaliczana jest do najpiękniejszych i najbardziej starannie bitych walorów w dziejach polskiego mincarstwa. Moneta stała się prawdziwą wizytówką władcy – wrażliwego estety, konesera sztuki i człowieka oświecenia, który starał się stosować filozofię wieku rozumu i światła podczas swego panowania.

 

Talar Stanisława Augusta Poniatowskiego

Awers: Popiersie ubranego w zbroję Stanisława Augusta Poniatowskiego z orderem Orła Białego na szyi. STANISLAUS AUGUSTUS D. G. REX POL. M.D.LITHU (Stanisław August z łaski bożej król Polski, Wielki Książę Litwy) 

Rewers: Ukoronowany herb Rzeczypospolitej z tarczą sercową Ciołkiem – herbem Poniatowskich. Do otoczonego mirtowo-laurowym wieńcem godła państwa doczepiony jest order Orła Białego i wstęga z napisem PRO FIDE LEGE ET GREGE (Za Wiarę, Prawo i Naród). 

F.S. – znak mincerski – inicjały Fryderyka Sylma, mincmistrza mennicy warszawskiej w latach 1765−1768. X EX MARCA PURA COLONIEN (10 [monet] z grzywny kolońskiej czystego srebra)

Tak dobra, że aż zła. Reforma z 1787 roku

Monety okazały się jednak ….za dobre. Chęć utrzymania wysokich standardów przy biciu okazała się niekorzystna dla polskiego skarbu, a ostatni król Polski z własnej kieszeni pokrywał mennicze deficyty. Korzyść i zyski z tej z sytuacji wyciągnął król pruski. Wiedział, że zawartość srebra w polskich talarach była wyższa niż w ich pruskich odpowiednikach, co z kolei spowodowało, że dobra moneta polska zaczęła odpływać na zachód, co trwało dość długo. Oblicza się, że do 1787 roku na 43 mln zł wybitych w srebrze aż 40 mln wywieziono za granicę. Na dodatek w Polsce nie było złóż srebra i kruszec trzeba było importować, co tylko zwiększało koszty produkcji.

Ostatecznie monarcha ustąpił i zgodził się na zrównanie polskiego systemu pieniężnego z obowiązującym w Prusach. Reformę rozpoczęto w 1787 roku. Cenę dukata podwyższono do 18 zł i obniżono zawartość kruszcu w monetach o 4,2 proc. Do obiegu wprowadzono nową monetę o nominale 10 groszy i wartości 1/3 zł. Te zabiegi znacznie ograniczyły spekulację polską walutą, ale jej nie zlikwidowały. Mimo tego zmiany przyniosły błyskawiczny efekt. Mennica zamiast strat zaczęła przynosić spore zyski. 

 

Cdn.

 

Skup starych banknotów

Posiadasz stare monety lub banknoty? Jeśli tak, zachęcamy Cię do odwiedzin naszego punktu Staragotówka, gdzie za darmo dokonamy wyceny Twoich numizmatów. Zajmujemy się wymianą dolarów wycofanych z obiegu, a także skupujemy zniszczone banknoty, monety i wszelkie inne waluty. Sprawdź sam i spienięż stare banknoty, zalegające w szufladach.