W 1795 r. Rzeczpospolita Obojga Narodów zniknęła z mapy świata na długie, mroczne 123 lata. Co prawda w XIX w. powstało Księstwo Warszawskie pod protektoratem francuskim i Królestwo Polskie w unii z Rosją, które były formalnie niepodległe – z własną konstytucją, Sejmem, Senatem, rządem i armią – jednak trudno uznać je za faktycznie niepodległe terytoria. Obywatele Polski zmieniając przynależność państwową musieli dostosować się do systemów pieniężnych, które panowały na ziemiach zaborców – Rosji, Austrii i Prus.

 

Pieniądze na terenach polskich w czasach zaborów

 

 

Zabór austriacki

Zabór austriacki objął całą południową część Polski, w tym Małopolskę, Spisz oraz księstwa Oświęcimskie i Zatorskie. Obszar ziem zaboru zmieniał się na przestrzeni lat, poczynając od pierwszego rozbioru w 1772 r., aż do zajęcia przez Austrię Wolnego Miasta Krakowa w 1846 r. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku, II Rzeczpospolita objęła całe terytorium zaboru austriackiego prócz Spisza. Władze austriackie pozostawiły na pewien czas walutę polską; dla tego ruchu dużym ułatwieniem był fakt, że gulden austriacki, dzielący się na 60 krajcarów (który wybijany był według menniczej stopy konwencyjnej), odpowiadał dokładnie 4 złotym polskim. W latach 1787–1788 administracja habsburska podjęła próby wycofania z obiegu i przetopienia monet polskich, mimo to ludność polska długo jeszcze posługiwała się pieniędzmi Stanisława Augusta i przeliczała walutę zaborcy na dawne polskie złote.

Tereny Małopolski posłużyły do stworzenia Królestwa Galicji i Lodomerii, które pierwsze otrzymały swoje monety – miedziane szelągi (szylingi), których wartość równała się 1/6 krajcara, co z kolei odpowiadało wartości ⅓ grosza polskiego, czyli jednemu szelągowi polskiemu. Kolejne monety, wyemitowane dla Królestwa Galicji to dwa srebrne nominały – 15 i 30 krajcarów, których wartość odpowiadała ¼ oraz ½ austriackiego guldena. Monety były odpowiednikiem polskich monet jedno- i dwuzłotowych. W latach 90. XVIII wieku władze austriackie, obawiając się insurekcji kościuszkowskiej i utraty odebranych Rzeczypospolitej ziem, nakazała wybić miedziane grosze i trojaki według menniczej stopy polskiej, które miały posłużyć do opłacenia żołdu i ułatwić ich przyjmowanie przez polską ludność. Po upadku insurekcji wojskowe grosze wycofano z obiegu. Na monetach podkreślano ich „polskość”, umieszczając napis „Gross(us) Pol(onicus)”. 

 

Zabór pruski

Terytorium Polski (Warmia), które przywłaszczyły Prusy w ramach I rozbioru, weszło w skład nowych prowincji, nazwanych Prusy Wschodnie i Zachodnie. Z ziem odebranych po II i III rozbiorze utworzono Prusy Południowe (rejon Warszawy, Kalisza i Poznania). W Prusach Wschodnich i Zachodnich wciąż funkcjonował system polski, gdzie gulden (który miał dwukrotnie większą wartość od polskiego złotego i równał się 1/3 talara pruskiego) dzielony był na grosze, szelągi i fenigi. W obiegu były też 18-groszowe tymfy oraz szóstaki. Dla polskich poddanych, zamieszkujących Prusy Południowe, niejako dla oswojenia się z pruskim systemem pieniężnym, wybito miedziane monety (trojaki, grosze, półgrosze, szelągi) według stanisławowskiej stopy menniczej.

Po drugim rozbiorze Gdańsk, który na mocy traktatów trzech monarchii absolutnych został przyłączony do Prus, stracił posiadane od kilkuset lat prawo bicia swojej monety. Mimo to tradycje odrębności monetarnej miasta były tak silne, że utrzymał on własny system pieniężny oparty na monetach jeszcze z epoki saskiej.

 

Zabór rosyjski – monety Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego

 

Przejęte przez Rosję przy kolejnych rozbiorach terytoria Rzeczypospolitej obejmowały coraz większy obszar Polski. Na ostateczne ukształtowanie się granic zaboru rosyjskiego miało wpływ utworzenie Księstwa Warszawskiego, które istniało w latach 1807–1814, a po upadku Księstwa utworzenie w 1815 r. Królestwa Polskiego. Księstwo Polskie, będące częścią Rosji, także straciło swoją autonomię, przede wszystkim w wyniku powstań narodowych w 1830 r. i 1863 r. (tzw. powstania listopadowego i powstania styczniowego). 

Na obszarze, który stał się terytorium Księstwa Warszawskiego funkcjonowały monety pruskie, rosyjskie i austriackie, wprowadzono więc nowy system monetarny, który oparto na wadze grzywny kolońskiej (233,812 grama) i funta kolońskiego (467,624 grama). W jego skład wchodził złoty dukat, srebrne talary, srebrne dziesięcio- i pięciogroszówki oraz miedziane monety o niższych nominałach groszowych. Do obiegu wprowadzono nowy środek płatniczy – bilety kasowe Księstwa Warszawskiego, które miały trzy nominały − 1, 2 i 5 talarów. Zostały ozdobione godłem Księstwa Warszawskiego, w którym biały orzeł sąsiadował z herbem Saksonii.

Dominację wojsk napoleońskich w Europie zakończyła kampania moskiewska z roku 1812. W wyniku przegranej Napoleona zlikwidowano Księstwo Warszawskie, którego terytorium, na mocy traktatów kongresu wiedeńskiego, zostało na nowo podzielone. Z największej części Księstwa zostało utworzone Królestwo Polskie związane z Rosją unią personalną, co oznaczało, że każdy kolejny car był królem Polski. Królestwo miało własny sejm, rząd, wojsko oraz prawo wybijania własnej monety. Pieniądze Królestwa Polskiego możemy podzielić na cztery okresy: okres autonomiczny, okres pieniądza rosyjsko-polskiego, okres pieniądza rosyjskiego oraz okres okupacji niemieckiej z czasów I wojny światowej, gdy na terenach gubernatorstwa pojawiły się fenigi i marki polskie. Pełna likwidacja odrębności monetarnej Królestwa Polskiego nastąpiła w latach czterdziestych i pięćdziesiątych XIX wieku – obowiązującą wówczas walutą został rubel, który dzielił się na 100 kopiejek. 

Wartym odnotowania jest fakt, iż w 1828 roku, w Królestwie Polskim powstał pierwszy polski bank emisyjny – Bank Polski. 

 

Skup starych i wycofanych z obiegu banknotów

Skup walut Staragotówka to miejsce, w którym sprzedaż zniszczone starością lub wilgocią papierowe waluty. Jeśli posiadasz niepotrzebne, wycofane z obiegu stare funty, stare dolary skontaktuj się z nami, a zaoferujemy Ci najlepszą cenę!