Przeprowadzona w latach 1526-28 wielka reforma monetarna Zygmunta Starego, która ustaliła i ujednoliciła zasady systemu pieniężnego w kraju, a także dostosowała Polskę do dynamicznie rozwijającej się gospodarki wewnętrznej i handlu zagranicznego miała wielki wpływ na następcę i syna Zygmunta Starego, Zygmunta II Augusta – polityka monetarna ostatniego władcy z rodu Jagiellonów znacząco wpłynęła na rozwój mennictwa litewskiego.

Mennictwo w czasach Zygmunta Augusta (1520-1572), ostatniego króla Polski z rodu Jagiellonów

Historycy rozróżniają politykę pieniężną Augusta na mennictwo litewskie i miejskie.

Mennictwo litewskie

Zygmunt Stary przekazał synowi władzę na Litwie w 1544 roku. Jako Wielki Książe Litewski, Zygmunt II August rozpoczął swoje rządy od reaktywowania mennicy wileńskiej na Litwie. W niej to rozpoczęto emisję monet na potężną skalę – produkcja liczona była w milionach sztuk; bite walory funkcjonowały zarówno na Litwie, jak i w Koronie. W pierwszych latach działalności mennicy emitowano denary, półgrosze, szelągi, grosze i obole. W kolejnych latach wybito również nowe nominały monet litewskich: grosze polskie (czyli monety litewskie wybijane wedle polskiego systemu monetarnego) i litewskie, trojaki, szóstaki, aż po dukaty i talary, tzw. półkopki, czyli monety o wartości 30 gr polskich, które były dużymi srebrnymi monetami o średnicy 41,8 mm i wadze 28,39 g. Na awersie talara umieszczono monogram królewski z datą i liczbą XXX (kurs w groszach), na rewersie zaś pod mitrą książęcą widnieje sześciopolowa tarcza z polskim Orłem, litewską Pogonią, Wężem Sforzów, kijowskim Archaniołem Michałem, żmudzkim Niedźwiedziem i Krzyżem wołyńskim.

Monety bite były według stopy polskiej i litewskiej, co oznaczało, że te drugie zawierały więcej srebra od koronnych walorów. Co ciekawe, na groszach zamiast orła umieszczono portret młodego Zygmunta Augusta. Po śmierci ojca, w 1548 roku Zygmunt August przejął władanie na ziemiach polskich. Wówczas to produkcja mennicza zawęziła się do tradycyjnych nominałów, czyli denarów, półgroszy oraz dukatów (te bito głównie na potrzeby dworu królewskiego). W przeciągu następnych lat powróciły też do emisji grosze. 

Na potrzeby wojny z Moskwą, która w 1562 roku zaatakowała Litwę (tzw. I wojna północna, która była wojną o opanowanie terytorium rozpadającej się Konfederacji Inflanckiej) i uiszczania opłat żołdu zaczęto produkcję dwóch nowych typów monety: tzw. czworaków i dwojaków (walory o nominałach dwóch i czterech groszy), które otrzymały nową, charakterystyczną szatę graficzną, z portretem króla z długą brodą i dwiema tarczami na rewersie.

W tym okresie mennictwa litewskiego Zygmunta Augusta wyprodukowano też słynnego trojaka, który przeszedł do historii numizmatyki jako trojak szyderczy, bowiem została na nim umieszczona łacińska sentencja z drugiego Psalmu Dawida, brzmiąca: Ten, który mieszka w niebie, będzie ich wyśmiewał.

Inskrypcja na monecie święcie oburzyła szlachtę polską, która domagała się usunięcia pieniądza z obiegu. Zygmunt August uległ presji i trojak faktycznie szybko przestał być produkowany.

Do ciekawostek menniczych okresu panowania Zygmunta Augusta zalicza się złote portugały, których wartość odpowiadała 10 dukatom. Ich nazwa nie bez powodu wiąże się z Portugalią – monety wykorzystywano w dużych transakcjach z Portugalczykami oraz ich partnerami handlowymi. Portugał Zygmunta Augusta ważył ok. 35,70 gramów i zawierał złoto próby 967. Na awersie widnieje wizerunek króla i jego tytulatura. Na rewersie zaś napis: MONETA MAGNI DUCATUS LITUANIAE 10 FLORENI AUREI (Moneta Wielkiego Księstwa Litewskiego 10 dukatów złotych) i symbol Pogoni. Dziś portugały są bardzo pożądanym okazem numizmatycznym wśród wielu kolekcjonerów ze względu na bardzo niewielką ilość zachowanych egzemplarzy. 

Mennictwo miejskie

Mennictwo miejskie kojarzone jest z miastami pruskimi – Wschowy, Elblągiem i Gdańskiem. W każdym mieście przez krótki czas funkcjonowała mennica, która wybijała serie denarów na stopę polsko-pruską. Mennictwo miejskie Gdańska było bardziej urozmaicone – w całym okresie emitowano licznie denary i dukaty, masowo bito też szelągi, a następnie grosze i trojaki. Jak wynika ze znalezisk, monety te przeznaczone były głównie na rynek Królestwa Polskiego. 

Skup starych banknotów

Jeśli posiadasz stare monety, zachęcamy Cię do odwiedzin naszego sklepu Staragotówka, gdzie za darmo dokonamy wyceny Twoich numizmatów. Zajmujemy się wymianą dolarów wycofanych z obiegu, wymianą starych funtów, a także skupujemy zniszczone, brudne banknoty, monety i wszelkie waluty. Nasze ceny są najlepsze na polskim rynku. Umów się na wizytę i przekonaj się sam.