Osoby, które interesują się kolekcjonowaniem starych walut wiedzą dobrze, że rzadkie, stare monety mogą kosztować fortunę. Jak wynika z raportu Knight Frank z 2021 roku, stare numizmaty są trzecim najbardziej dochodowym, alternatywnym rodzajem inwestycji na świecie – w ciągu ostatnich 5 lat zwrot kosztów za unikatowe walory wynosił 50%, a w ciągu 10 lat ponad 182%. Także w Polsce numizmatyka zbiera coraz większe plony – w 2020 roku gromadzone zasoby zdrożały średnio o 20-30%, a do profesjonalnych firm numizmatycznych co chwilę zgłaszają się osoby, które znalazły na domowych strychach i w piwnicach ukrytą przez rodziców lub dziadków starą walutę, i chcą poznać szacowaną wartość rzadkich monet. Większość odkrytych monet nie przedstawia wartości kolekcjonerskiej, lecz od czasu do czasu trafiają się cenne okazy.
Spis treści:
Co to jest stopień rzadkości monety?
Jakie czynniki wpływają na rzadkość monety?
Jakie są tradycyjne stopnie rzadkości monet według skali Hutten-Czapskiego?
Czy stopień rzadkości wpływa na wartość monety?
Jak wygląda rzadkość monet nowoczesnych w porównaniu do starych?
WYCENA NUMIZMATÓW
Umiejętność określenia wartości numizmatu dla początkującego kolekcjonera bywa bardzo trudna. W celu pogłębiania swojej wiedzy, warto sięgnąć do kilku podstawowych źródeł informacji, takich jak katalog monet czy forum numizmatyków, gdzie można zamieścić zdjęcie posiadanego waloru i porozmawiać o jego historii. Jednak w przypadku wyceny historycznych monet najlepiej jest udać się do sklepu numizmatycznego i zasięgnąć profesjonalnej opinii. Aby oszacować wartość rzadkich monet niezbędna jest ekspertowi informacja o wielkości nakładu, w którym została ona wyemitowana oraz informacja o szacowanej liczbie zachowanych współcześnie egzemplarzy (stopień rzadkości) – w obrocie kolekcjonerskim, jak i w kolekcjach muzealnych. Dane te są jednak trudno dostępne w przypadku monet XIX-wiecznych i starszych, gdyż w dawnych czasach nie prowadzono katalogów numizmatycznych.
CO TO JEST STOPIEŃ RZADKOŚCI MONETY?
Stopień rzadkości monety to miara określająca, jak trudno jest znaleźć daną monetę na rynku numizmatycznym. W przypadku monet wydanych po 1945 roku, przyjmuje się, że liczba egzemplarzy jest równa wielkości nakładu, jednak by ocenić stare monety i ich stopień rzadkości, należy wziąć pod uwagę liczbę faktycznie zachowanych egzemplarzy. Ponieważ dotyczy to zwłaszcza numizmatów wybitych przed XIX i XX wiekiem, zazwyczaj informacja co do wielkości emisji nie jest znana. A jest to wskaźnik kluczowy dla kolekcjonerów i inwestorów, gdyż rzadkie monety są zwykle bardziej pożądane i mogą osiągać wyższe ceny.
JAKIE CZYNNIKI WPŁYWAJĄ NA RZADKOŚĆ MONETY?
Na rzadkość i wartość monety wpływa kombinacja czynników, z których każdy odgrywa znaczącą rolę w określaniu jej wartości na rynku numizmatycznym. Stopień rzadkości jest kluczowym elementem wpływającym na wartość monety w świecie numizmatyki. Zrozumienie tego, jakie czynniki wpływają na rzadkość monet, może pomóc kolekcjonerom i inwestorom w podejmowaniu świadomych decyzji dotyczących zakupu czy inwestycji w monety, i przy ocenie rzadkości i potencjalnej wartości monety w dynamicznym świecie numizmatyki. Oto główne komponenty oceny rzadkości monet:
- Nakład:
Liczba pierwotnie wybitych monet ma bezpośredni wpływ na ich rzadkość. Ogólnie rzecz biorąc, monety o niższym nakładzie są rzadsze i mają tendencję do osiągania wyższych cen.
- Znaczenie historyczne:
Monety związane z historycznie ważnymi wydarzeniami lub okresami w dziejach świata często mają wyższą wartość. Przykłady obejmują monety z określonych okresów panowania, emisje wojenne lub te związane z ważnymi postaciami historycznymi.
- Stan (Grade):
Zachowanie i stan monety, znane jako jej klasa, mają kluczowe znaczenie. Monety w stanie menniczym, z minimalnym zużyciem i dobrze zachowanymi detalami, są bardziej wartościowe niż te w złym stanie – pokryte patyna i rdzą.
- Popyt i popularność:
Popularność danej monety wśród kolekcjonerów może znacząco wpłynąć na jej wartość. Monety, które są bardzo poszukiwane ze względu na ich estetykę, znaczenie historyczne lub znaczenie tematyczne, często osiągają wyższe ceny.
- Materiał i skład:
Zawartość metalu i skład monety mogą mieć wpływ na jej wartość. Metale szlachetne, takie jak złoto i srebro, często przyczyniają się do wewnętrznej wartości monety, zwłaszcza gdy materiały te są rzadkie.
- Błędy i odmiany:
Monety z błędami produkcyjnymi lub unikalnymi odmianami są uważane za rzadkie i mogą być bardzo poszukiwane przez kolekcjonerów. Błędy w druku, podwójne wybicia lub inne anomalie mogą znacznie zwiększyć wartość monety.
- Wiek i kontekst historyczny:
Starsze monety, zwłaszcza te o bogatym kontekście historycznym, mogą być bardziej wartościowe. Na przykład starożytne monety są wysoko cenione przez kolekcjonerów ze względu na ich wiek i związek z minionymi cywilizacjami.
- Limitowane edycje i emisje okolicznościowe:
Monety wydane w limitowanych edycjach lub upamiętniające specjalne wydarzenia mogą być bardziej wartościowe ze względu na ich ekskluzywność i znaczenie okazji, którą reprezentują.
- Warunki rynkowe:
Ogólny stan rynku numizmatycznego, w tym trendy i preferencje kolekcjonerów, mogą wpływać na wartość monety. Warunki ekonomiczne i wydarzenia globalne mogą również wpływać na rynek.
- Pochodzenie i rodowód:
Historia własności monety lub jej rodowód mogą czasami przyczynić się do wzrostu jej wartości. Jeśli moneta była kiedyś częścią słynnej kolekcji lub ma znaczącą historię, może być uważana za bardziej wartościową.
JAKIE SĄ TRADYCYJNE STOPNIE RZADKOŚCI MONET WEDŁUG SKALI HUTTEN-CZAPSKIEGO?
Wybitny dziewiętnastowieczny polski numizmatyk, uczony i kolekcjoner, Emeryk Hutten-Czapski postanowił uszeregować dostępną ówcześnie wiedzę i stworzyć profesjonalny katalog numizmatyczny. Około 1890 roku opracował system klasyfikacji, obejmujący skalę rzadkości monet i banknotów, szczególnie tych z okresu przed wprowadzeniem dużych maszynowych mennic. System ten z powodzeniem wykorzystywany jest do dzisiaj w większości specjalistycznych pism, w tym w katalogach monet wydawanych przez Polskie Towarzystwo Numizmatyczne (katalogi Kopickiego).
Czapski był również twórcą pięciotomowej pracy o polskich monetach, która jest uważana za kompendium podstawowej wartości źródłowej. Jedenastostopniowa skala Czapskiego przedstawia rozłożenie ilości zachowanych monet, wyrażone symbolem R i cyfrą, której skala obejmuje między 1 a 8. Wraz ze wzrostem cyfry przy literze, maleje ilość zachowanych egzemplarzy, a tym samym wartość danej monety rośnie. Brak „R” w skali oznacza, że zachowanych monet jest więcej niż 400 000 sztuk, a całkowita wielkość emisji nie jest znana. R* oznacza „unikat” – istnieje tylko jeden egzemplarz monety świecie.
Stopnie rzadkości monet i ilość monet zachowanych:
R* – 1 (unikat)
R8 – 2-3
R7 – 4-6
R6 – 7-25
R5 – 26-120
R4 – 121-600
R3 – 601-3000
R2 – 3001-15000
R1 – 15001-80000
R – 80001-400000
Brak oznaczenia – powyżej 400000
Co warto podkreślić – skala Czapskiego jest wykorzystywana głównie do „starego mennictwa”, ma zatem charakter orientacyjny. Dane dot. rzadkości monet mogą być bardzo niedokładne – przykładem tego jest piętnastowieczny halerz oświęcimski ze skalą zachowania R8 w katalogach (istnieją 2 – 3 egzemplarze). Jak się z czasem okazało, na rynku pojawiło się kilka razy więcej tych monet.
Warto przy tym dodać, że wszystkie rzadkie i cenne monety można podzielić na kilka podstawowych kategorii:
– monety wypuszczone w limitowanej edycji;
– monety z błędami, tzw. destrukty mennicze (druk do góry nogami, niepoprawne napisy, brak przebicia jednej strony);
– starożytne monety;
– próbne monety, które przeznaczone były do obiegu, ale z jakiegoś powodu nie trafiły na rynek;
– monety bite jako pamiątki.
Poza zastosowaniem skali rzadkości, wartość monety można określić również na podstawie jej stanu zachowania (więcej informacji pod linkiem https://slomski.us/2017/06/13/stany-zachowania-monet/).
CZY STOPIEŃ RZADKOŚCI WPŁYWA NA WARTOŚĆ MONETY?
Tak, stopnie rzadkości monet mają istotny wpływ na wartość danego numizmatu. Rzadsze monety są zazwyczaj bardziej wartościowe, ponieważ popyt na nie przewyższa często dostępność. Wartość rzadkich monet może rosnąć znacząco na przestrzeni lat, co czyni je atrakcyjnymi nie tylko dla kolekcjonerów, ale i dla inwestorów traktujących numizmatykę jako formę lokaty kapitału – jak wspomnieliśmy we wstępie, stare numizmaty są trzecim najbardziej dochodowym, alternatywnym rodzajem inwestycji na świecie – w ciągu ostatnich 5 lat zwrot kosztów za unikatowe walory wynosił 50%, a w ciągu 10 lat ponad 182%.
JAK WYGLĄDA RZADKOŚĆ MONET NOWOCZESNYCH W PORÓWNANIU DO STARYCH?
Monety nowoczesne są zazwyczaj mniej rzadkie niż monety starsze, głównie ze względu na rozwój technologii menniczych, które umożliwiają produkcję dużych nakładów. Współczesne monety często są wybijane w milionach egzemplarzy, podczas gdy historyczne monety mogły być produkowane w znacznie mniejszych ilościach. Jednakże, niektóre współczesne emisje limitowane, takie jak monety okolicznościowe czy kolekcjonerskie, mogą być również rzadkie i pożądane z powodu ograniczonej produkcji i specjalnego znaczenia, co najstarsze monety historyczne.
SKUP STARYCH MONET
Zdarza się, że cenne monety trafiają do nas w natłoku codziennych transakcji gotówkowych, lecz przemykają niezauważone. Warto wyrobić w sobie nawyk i raz na jakiś czas przejrzeć zawartość portfela. Stare, zniszczone monety i banknoty wciąż niosą z sobą wartość. Znalezione egzemplarze zabierz z sobą do skupu walut wycofanych z obiegu, w którym całkowicie za darmo uzyskasz wycenę przyniesionych pieniędzy.