Trzymanie gotówki w zagranicznej walucie nie jest dobrym pomysłem, gdyż od czasu do czasu banki wymieniają banknoty na nowe wersje, mające lepsze zabezpieczenia przed fałszerstwami. Stare wersje zostają wycofane z obiegu. Czy wówczas przestają być prawnym środkiem płatniczym? Banki centralne określają termin do kiedy można wymienić banknoty i nie stracić przy tym na ich wartości. Jednak informacja o wymianie waluty nie zawsze trafia na czas do osób posiadających oszczędności w zagranicznej walucie np. w koronach szwedzkich, funtach, czy frankach szwajcarskich. Co w takim wypadku zrobić ze starymi pieniędzmi?
Spis treści:
Co oznacza termin „prawny środek płatniczy”?
Jakie światowe banknoty zostały wycofane z obiegu?
Jakie polskie banknoty zostały wycofane z obiegu?
Do kiedy można wymienić stare banknoty?
Gdzie wymienić waluty nie będące już w obiegu?
Jaka jest wartość starych pieniędzy?
Co oznacza termin „prawny środek płatniczy”?
Na początek wyjaśnijmy, co oznacza termin prawny środek płatniczy. Prawnym środkiem płatniczym jest wszystko, co jest uznawane przez prawo jako środek do uregulowania długu publicznego lub prywatnego lub spełnienia zobowiązania finansowego, w tym płatności podatkowe, umowy oraz grzywny lub odszkodowania. Waluta krajowa jest prawnym środkiem płatniczym w praktycznie każdym kraju. Wierzyciel jest prawnie zobowiązany do przyjęcia prawnego środka płatniczego w celu spłaty długu. Obecnie pieniądze to nie tylko banknoty czy monety. Przybierają one wiele różnych form, w tym karty kredytowe, karty debetowe, czeki i płatności zbliżeniowe, których dokonujemy za pomocą urządzeń mobilnych. Możesz płacić każdą z tych form pieniądza, nawet jeśli nie są one uważane za „prawny środek płatniczy”. W rzeczywistości wszystko może być użyte, jeśli kupujący i sprzedający uzgodnią formę płatności.
Jakie światowe banknoty zostały wycofane z obiegu?
Osoby powracające z zagranicznych podróży, które mają w planach kolejną wycieczkę do tego samego kraju, nierzadko decydują się na zatrzymanie obcej waluty, aby wykorzystać ją podczas następnych wyjazdów. Rozwiązanie to nie do końca jest dobre, ponieważ nowe wersje banknotów z lepszymi zabezpieczeniami zastępują stopniowo wcześniejsze emisje pieniędzy i może okazać się, że posiadane pieniądze nie mają już siły nabywczej. Dlaczego rządy wymieniają pieniądze? Wycofywanie banknotów z obiegu ma bezpośredni wpływ na gospodarkę – pomaga w zwalczaniu inflacji, aktualizacji polityki monetarnej, przestępczości finansowej oraz wprowadza nowe technologie zabezpieczające.
Wycofane banknoty obejmują waluty europejskie – wycofane marki niemieckie, escudo portugalskie bądź wycofane funty brytyjskie – jak i te spoza starego kontynentu, w tym amerykańskie banknoty dolarowe wycofane z obiegu, kanadyjskie serie dolarów wycofanych z obiegu i waluty Ameryki Południowej. Banknoty zastąpione przez euro można tylko i wyłącznie zamienić na gotówkę w bankach centralnych państw, które wypuściły je do obiegu. Przykładowo, jeśli ktoś posiada marki niemieckie, w celu ich wymiany powinien udać do Banku Centralnego w Niemczech. Czy taka wymiana jest bezterminowa? A jak przedstawia się sytuacja dolarów?
Dla tych, których zastanawiają się jakie banknoty zostały wycofane z obiegu, przedstawiamy przegląd popularnych banknotów światowych, które nie są już emitowane:
AMERYKA PÓŁNOCNA:
Stany Zjednoczone: USA rząd regularnie aktualizuje swoje banknoty, głównie w celu wprowadzenia nowych zabezpieczeń przeciwko fałszerstwom. W ostatnich 20 latach zaktualizowano wygląd i zabezpieczenia na banknotach o nominale 5, 10, 20, 50 i 100 dolarów. Banknoty dolarowe wycofane z obiegu przez system bankowy rezerwy Federalnej należą do starszych serii, pozostają jednak ciągle prawnym środkiem płatniczym. W praktyce oznacza to, że będąc na wycieczce w USA podczas transakcji gotówkowych możemy spotkać dolary wycofane z obiegu, czyli takie, które zostały dopuszczone do obiegu wiele lat temu, a obecnie nie są już emitowane, i legalnie zapłacić nimi za zakupy lub inne usługi.
Kanada: Wszystkie banknoty Banku Kanady wyemitowane przed obecną serią Frontier są wycofywane z obiegu od 1 stycznia 2021 r. Dolary wycofane z obiegu obejmują nominały: 1 USD, 2 USD, 25 USD, 500 USD i 1000 USD z każdej serii Bank of Canada. Banknoty te nie były produkowane od dziesięcioleci (emisja w latach 1870-1935 i 1989-1996). Banknoty te, choć nie są już prawnym środkiem płatniczym zachowają wartość nominalną i będą mogą być wymieniane w bankach na banknoty z bieżącej serii wykonane z polimeru, posiadające lepsze zabezpieczenia przed fałszerstwem.
AMERYKA POŁUDNIOWA:
Brazylia: Brazylia przeszła przez szereg zmian monetarnych, szczególnie w latach 80. i 90., ale w ostatnich dwudziestu latach sytuacja ustabilizowała się. W 2010 roku wprowadzono nową serię banknotów reala, które zawierały nowocześniejsze zabezpieczenia i świeższe projekty.
Argentyna: W Argentynie również miały miejsce zmiany. W odpowiedzi na inflację, bank centralny wydawał nowe serie banknotów o wyższych nominałach i zaktualizowanych zabezpieczeniach.
Wenezuela: Wenezuela doświadczyła hiperinflacji, która spowodowała wprowadzenie nowych banknotów o coraz większych nominałach. Wycofane banknoty z obiegu bolívar zostały zastąpione przez bolívar soberano w 2018 roku, a następnie przez bolívar digital w 2021 roku.
EUROPA
Anglia: Niektóre wersje funtów brytyjskich zostały wyłączone z obiegu w ciągu ostatnich kilkunastu lat. Wycofane banknoty obejmują: banknot o nominale 5 funtów z podobizną George Stephenson w 2003 roku, banknot o nominale 10 funtów z wizerunkiem Charles Dickens’a w 2003 roku, banknot o nominale 20 funtów z wizerunkiem Michael Faraday’a w 2001 roku, banknot o nominale 20 funtów z wizerunkiem Sir Edward Elgar w 2010 roku oraz banknot o nominale 50 funtów z wizerunkiem Sir John Houblon na odwrocie w 2014 roku.
Irlandia: Wszystkie wycofane banknoty funtów irlandzkich zostały zastąpione przez Euro w 1999 roku, wraz z wejściem Irlandii do Unii.
Szkocja: Wycofane funty szkockie to banknoty emitowane do 2007 roku przez Bank of Scotland, nowe wersje banknotów noszą nazwę The Bridges Series. Wycofane zostały również banknoty emitowane do 2009 roku przez Clydesdale Bank, które zostały zastąpione przez serię banknotów zwanych World Heritage.
Szwajcaria: Wycofane franki szwajcarskie to banknoty z 6. serii, które były emitowane do 1995 roku. Bank szwajcarski wymienił te banknoty, na nowe pochodzące z 8 serii. 7 seria banknotów została zaprojektowana, jednak nigdy nie była emitowana.
Szwecja: Wycofane banknoty z obiegu to korony szwedzkie, które zostały zastąpione przez Narodowy Bank Szwecji w 2015 roku nowymi wersjami, z lepszymi zabezpieczeniami. Poprzednie wersje szwedzkich koron, które były emitowane przed 1997 rokiem, nie są już obowiązującym środkiem płatności w Szwecji.
Dania: Bank duński planuje wycofać z obiegu banknoty wyemitowane przed 2009 rokiem. Będzie to pierwszy przypadek w historii waluty Królestwa Danii. Wcześniej nie stosowano praktyki unieważniania starszych banknotów po wprowadzeniu do obiegu nowych. Oznacza to, że stare banknoty z 1944 r. są nadal prawnym środkiem płatniczym. Obecna seria z mostami i zabytkami archeologicznymi zostanie wycofana z obiegu i zastąpiona nową serią, która zostanie wprowadzona do obiegu w latach 2028-2029.
Jakie polskie banknoty zostały wycofane z obiegu?
W Polsce historyczne serie banknotów, takie jak te z lat 70. i 80., zostały wycofane w procesie denominacji i zmiany waluty. Każdy z tych banknotów był świadkiem różnych etapów polskiej gospodarki, od planowej do wolnorynkowej. W 1995 roku nastąpiła kolejna denominacja, w związku z którą wycofano banknoty wyemitowane w okresie PRL-u; nie można już nimi było uiszczać transakcji gotówkowych, a wymiana na nowe pieniądze trwała do 31.12.2010 roku.
Kiedy banknoty tracą ważność?
Na to pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Choć średnia żywotność serii banknotów wynosi ok. 10-15 lat i zwykle po tym czasie banki wycofują serie na nowsze, lepiej zabezpieczone przed próbami fałszowania gotówki, to jednak istnieją kraje, jak np. Stany Zjednoczone, które pomimo wprowadzania nowszych serii nie decydują o wycofaniu z obiegu starszych, co oznacza że równocześnie w obiegu można spotkać najnowsze serie i banknoty dolarowe wycofane z obiegu, wyemitowane nawet 50 lat temu, które pozostają legalnym środkiem płatniczym.
Do kiedy można wymienić stare banknoty?
Każdy kraj ma swoje własne regulacje dotyczące wycofywania banknotów z obiegu i procedur wymiany na nowe emisje. Banknoty wycofane z obiegu można wymienić na nowe bezterminowo lub przez długi okres, ale zawsze najlepiej jest sprawdzić bieżące informacje w banku centralnym danego kraju. W Polsce stare pieniądze okresu PRL można było wymieniać do 31.12.2010 roku w każdym oddziale NBP. Po upływie tego czasu wymiana w banku jest niemożliwa, pozostają tylko aukcje numizmatyczne i kantory internetowe.
Gdzie wymienić waluty nie będące już w obiegu?
Najlepszym rozwiązaniem jest skorzystanie z usług kantorów internetowych, które prowadzą skup banknotów, zarówno tych zastąpionych przez euro, jak i egzotycznych walut przywiezionych z podróży. Gdzie sprzedać stare banknoty przywiezione z wakacji, które zalegają w szufladach? Przez Internet można łatwo, szybko i przede wszystkim bezpiecznie wymienić banknoty. Kantory internetowe oferują darmową wycenę nadesłanych walut i możliwość zamówienia darmowego kuriera po odbiór banknotów. Ponadto wymieniając starą gotówkę przez Internet, można uzyskać wyższą cenę skupu niż w tradycyjnym kantorze. Trzeba się również liczyć się z tym, że kantory stacjonarne często nie przyjmują starej waluty do wymiany.
Jaka jest wartość starych pieniędzy?
Warto jednak wiedzieć, że skup starych banknotów podczas wyceny bierze pod uwagę nie tylko aktualny kurs np. dolara, ale również uwzględnia datę emisji i stan konkretnego egzemplarza. Jeśli więc np. podczas porządków na strychu znaleźliśmy stare banknoty, które stanowią legalny środek płatniczy w Stanach Zjednoczonych, zamiast iść do kantoru, zdecydowanie lepiej poprosić o wycenę firmę oferującą skup dolarów amerykańskich. Może się okazać, że jesteśmy w posiadaniu numizmatów, których wartość zależna jest przede wszystkim od ich unikalności oraz sytuacji na rynku kolekcjonerskim. Wycofane banknoty mogą mieć ogromną wartość kolekcjonerską, zwłaszcza te z krótkich serii, błędnych emisji lub o specyficznej historii. Stan zachowania tutaj również odgrywa kluczową rolę – im lepszy, tym większa wartość.
W takim przypadku zarobek bywa większy niż wynikałoby to z aktualnego kursu walut.
Podsumowanie
Dobrą i bezpieczną inwestycją na przyszłość nie jest przechowywanie oszczędności w zagranicznej walucie, gdyż banki centralne wymieniają banknoty na nowe z lepszymi zabezpieczeniami. W przypadku posiadania starej gotówki najlepszym rozwiązaniem jest wymiana tych banknotów niż trzymanie ich w skarpecie, czy w szufladzie na pamiątkę. Warto mieć na uwadze, że oszczędności przechowywane w gotówce noszą za sobą dozę niepewności, gdyż banknoty mogą stracić na wartości w wyniku inflacji bądź mogą zostać wycofane z obiegu. Dlatego też dobrym i bezpiecznym ulokowaniem kapitału jest inwestycja w złoto, które historycznie jest nośnikiem magazynowania i przenoszenia wartości w czasie.